5.Sınıf 2.Ünite Canlıları Tanıyalım Konu Özeti

CANLILARI TANIYALIM

5.Sınıf 2.Ünite Canlıları Tanıyalım Konu Özeti / 5.Sınıf 2.Ünite Canlıları Tanıyalım Konu Özeti

CANLILARI NEDEN SINIFLANDIRIRIZ?

Büyük bir süpermarkette gezdiğimizi düşünelim..Çikolata almak istiyoruz. Marketin tamamını gezmektense ilk bakacağımız yer atıştırmalıkların olduğu reyon olur. Aynı şekilde; binlerce kitabin olduğu bir kütüphanede bir kitap aradığımızı düşünecek olursak aradığımız kitaba benzer kitapların sıralandığı bölüme bakarız.

Doğada milyonlarca çeşit canlı vardır. Bilim insanları canlılara benzer özelliklerine göre gruplara ayırmışlardır. Bu gruplandırma sırasında canlıların fiziksel özellikleri, beslenmeleri, hareketleri ve çoğalma(üreme) şekilleri gibi özellikleri dikkate alınmıştır.

Canlıların benzer özelliklerine göre gruplandırılmasına SINIFLANDIRMA adı verilir. Sınıflandırma canlıları incelememizi kolaylaştırır.

Bilim insanları canlıları incelerken 4 gruba ayırmıştır.

CANLILAR

MİKROSKOBİK CANLILAR

MANTARLAR

BİTKİLER

HAYVANLAR

MİKROSKOBİK CANLILAR

Gözle görülemeyecek kadar küçük olup ancak mikroskop yardımıyla gözlenen canlılardır. Doğada çok fazla çeşitte mikroskobik canlı vardır. Biz bu konuda amip, bakteri, terliksi hayvan(paramesyum) ve öglena(kamçılı hayvan)yı inceleyeceğiz.

Genel özellikleri;

Mikroskobik canlılar tıpkı diğer canlılar gibi beslenme, solunum, hareket, üreme gibi canlılık olaylarını gerçekleştirirler.
Canlıların vücudunda, besinlerin üzerinde, su ,toprak ve hava gibi cansız ortamlarda, kısaca her yerde yaşayabilirler.
Yararlı ve zararlı olanları vardır.

Mikroskobik Canlı Örnekleri

BAKTERİLER

Mikroskobik canlılar içerisinde en basit yapılı olanıdır. Her yerde yaşayabilirler ve uygun sıcaklık, nem, besin ortamı bulduklarında çok hızlı çoğalabilirler. Yararlı ve zararlı olan türleri vardır.

YARARLI BAKTERİLER

Sütün yoğurda dönüşmesini sağlarlar
Üzümün sirkeye dönüşmesini sağlarlar
Bağırsaklarımızda yaşayan ve bizim için B ve K vitamini yapan bakteriler vardır.

ZARARLI BAKTERİLER

Açıkta kalan yiyeceklerin bozulmasına neden olurlar.
Verem, tifo, kolera gibi hastalıklara yol açarlar.
Dişlerimizin çürümesine neden olurlar.

MANTARLAR

Mantarlar çok geniş bir yayılma alanına sahiptir. Hemen hemen her ortamda yaşayabilirler. Mantarlar dört grupta incelenir;

ŞAPKALI MANTARLAR

KÜF MANTARI

MAYA MANTARI

PARAZİT MANTARLAR

ŞAPKALI MANTARLAR

Şapkalı mantarlar toprağa bağlı yaşayan mantar çeşididir.
Gerçek kök, gövde ve yaprak gibi organları yoktur.
Bitki gibi görünmelerine rağmen bitki değildir ve fotosentez yapamazlar.
Bazı türlerini besin olarak tüketiriz fakat pek çoğu zehirlidir.
Çürümekte olan ölü bitki ve hayvan kalıntılarını parçalayarak besin elde ederler. Böylece doğadaki canlı artıklarının ortadan kalkmasını sağlayarak doğal dengeye katkıda bulunurlar.
Karanlık ve nemli ortamları severler.

KÜF MANTARI

Mikroskopta görülebilen mantar çeşididir.
Uzun süre açıkta kalan besinleri çürüterek tadını, kokusunu ve rengini değiştirir.
Küflü besinleri tüketmek sağlık açısından risklidir.
Bazı küf mantarlarından antibiyotikler elde edilir. Bunlardan biri peynir küfünden elde edilen penisilindir.

MAYA MANTARI

Mikroskop ile görülebilen canlılardır.
Uygun sıcaklık ve besin ortamında hızlı çoğalırlar.
Hamurun mayalanması ile ekmek yapımında görev alırlar.
Sütten peynir yapımında görev alırlar.
Etil alkol gibi bazı kimyasallar da maya mantarları tarafından oluşturulur.

PARAZİT MANTARLAR

İnsan, bitki ve hayvanlarda çeşitli hastalıklara neden olan mantar çeşididir.
İnsanlarda saçın bir bölümünün dökülmesine neden olan saçkıran hastalığı, erkeklerde sakalın bir bölümünün dökülmesine neden olan sakal kıran hastalığı bu mantarların sebep olduğu cilt rahatsızlıklarıdır.
Bitkilerde sararma ve kurumaya neden olurlar.
El ve ayaklarda kaşıntı , pul pul dökülme ve tırnağın şeklinin bozulmasına yol açarlar.
Ağızda yara ve pamukçuk oluşumuna neden olurlar.

ŞAPKALI MANTAR
ŞAPKALI MANTAR
PARAZİT MANTAR
MAYA MANTARI
KÜF MANTARI

Peki, küf mantarları ile penisilin ilacı arasında nasıl bir ilişki var?
Bilim Genç Tübitak/Mehmet Şen/ okumak için tıklayınız.

Bakteriler üzerinde çeşitli bilimsel çalışmalar yapan ve penisilini
keşfeden İngiliz bilim insanı Alexander Fleming 1928 yılına kadar
başarısız olmuştur. Laboratuvarında incelemeler yaptığı petri kabını
açık unutarak tatile çıkmıştır. Tatil dönüşünde laboratuvarının
dağınıklığını toplarken Fleming petri kaplarında küf mantarlarının
oluştuğunu görmüştür. Kapları yakından incelediğinde küf
mantarının etrafında jöle kıvamında bir sıvının olduğunu görmüştür.
İlginç olan ise kabın her yerinde çeşitli bakteriler olmasına
rağmen bu sıvıda bakteri olmadığını farketmiştir. Bakterileri Penicillium Notatum isimli bu mantarın yok ettiğini
düşünerek bu sıvıya penisilin demiş ve bununla ilgili çalışmalara başlamıştır. Penisilin üzerinde yaptığı
denemelerde sulandırılmış olsa bile bu sıvıya duyarlı pek çok bakteriyi yok ettiğini keşfederek makalelerinde
penisilini tanıtmıştır. Fakat buluşu yeterince ilgi görmeyince bu konudaki çalışmalarını 1931’de sonlandırmıştır.
Fleming’in çalışmalarını inceleyen Howard Florey ve Ernst Chain 1939 yılında penisilini mantardan ayırıp
safl aştırmayı başarmışlardır. Fareler üzerinde yaptıkları deneylerin başarılı olmasıyla birlikte penisilin hastalıkların
tedavisinde kullanılmaya başlanmıştır. Hatta 1941’lerde penisilinle ilgili çalışmaları bırakmış olduğu
halde arkadaşı Florey’den saf penisilin alan Fleming’in bir arkadaşının hayatını kurtardığı bilinmektedir.

BİTKİLER

Kendi besinlerini kendisi üreten ve toprağa bağlı olarak yaşayan canlılardır.Diğer canlıların ihtiyacı olan besin ve oksijeni üretirler. Besin ve oksijen üretmek için su ve karbondioksit kullanırlar yani fotosentez yaparlar.

Bitkiler iki grupta incelenir.

ÇİÇEKLİ BİTKİLER

ÇİÇEKSİZ BİTKİLER

ÇİÇEKLİ BİTKİLER

Çiçekli bitkilerin kök, gövde, yaprak ve çiçekten oluşan kısımları vardır. Doğadaki bitkilerin büyük çoğunluğu çiçekli bitkidir. Tohum oluşturarak çoğalırlar.

kök:
Bitkilerin toprak altında kalan kısımlarıdır. Bitkilerin topraktan su ve mineral maddeler almasını sağlar. Bitkiyi toprağa bağlar
gövde:
Bitkinin çiçek, yaprak, meyve gibi bölümlerini taşır. Bitkinin dik durmasını sağlar. Köklerden gelen su ve mineralleri diğer bitki bölümlerine iletir.
yaprak:
Bitkilerin besin üretimi, gaz alışverişi ve terleme yapan bölümüdür. Yapraklar farklı şekil ve büyüklüğe sahip olabilir. Üzerlerinde küçük gözenek (delikler) ve madde taşıyan damarlar vardır.
çiçek:
Çiçekli bitkilerin çoğalmasını (üremesini) sağlayan bölümüdür. Üzerinde bitkinin üreme organları bulunur. Farklı renklerde ve özelliklerde olabilir. Renkleri ve yaydıkları koku böcekleri çeker. Bu sayede bitkilerin üremesi kolaylaşır

Çiçeğin Kısımları

dişi organ
erkek organ
taç yaprak
çanak yaprak
çiçek tablası

ÇİÇEKSİZ BİTKİLER

Üreme organı olan çiçeğe sahip olmayan basit yapılı bir bitki grubudur.
Çiçek olmadığı için tohum ve meyve oluşturamazlar.
Kök, gövde ve yaprakları iyi gelişmemiştir.
Eğrelti otları, ciğer otu, at kuyruğu, kara ve su yosunu, kibrit otu bu gruba örnektir.

Ciğer otu
At kuyruğu
Su yosunu
Kara yosunu
Eğrelti Otu

HAYVANLAR

Canlılar aleminin en gelişmiş canlıları hayvanlardır. İhtiyaç duydukları besinleri diğer canlılardan karşılarlar. Beslenme şekilleri de değişiklik gösterir. Bazı hayvanlar etle(etçil), bazı hayvanlar otla(otçul) ve bazıları ise hem et hem de otla(hepçil) beslenirler. Hayvanlar vücütlarına dayanıklılık sağlayan iskelet ve omurga bulundurma durumuna göre iki grupta incelenirler.

OMURGASIZ HAYVANLAR

OMURGALI HAYVANLAR

OMURGASIZ HAYVANLAR

kelebek
Arı
Akrep
Çekirge
Hamam böceği

Solucanların tamamı omurgasızdır.
Deniz ve okyanus diplerinde yaşayan sünger ve mercanlar omurgasızdır.
Vücudu kabukla kaplı olan salyangoz, midye, yengeç birer omurgasız canlıdır.
Akrep, deniz anası, deniz yıldızı, kelebek, arı, sinek, çekirge, ahtapot, ıstakoz diğer omurgasız canlı örnekleridir.

karides
ahtapot
midye
deniz yıldızı

Vücutlarında kemik ve kıkırdaktan yapılmış iskelet ve omurga bulunmayan canlılardır. İskeletleri olmadığı için vücutlarına destek sağlayan deri,kabuk ve kitin gibi dış iskeletleri vardır.

Omurgasız hayvanların karada ve suda yaşayan türleri vardır.
Bazı omurgasız hayvanlar parazit olarak diğer canlıların vücutlarında yaşarlar.
Yumurta ile çoğalırlar.
Çevremizde gördüğümüz böceklerin tamamı omurgasız hayvanlar grubundadır.

yengeç
deniz anası
salyangoz
mercan

deniz kestanesi
istiridye
solucan
mürekkep balığı

OMURGALI HAYVANLAR

Vücutlarında kemik ve kıkırdaktan oluşan bir omurga bulunduran hayvanlardır. Karada ve suda yaşayan türleri türleri vardır. Bazıları doğurarak bazıları yumurta ile çoğalır. Omurgalı hayvanlar beş grupta incelenir.

KUŞLAR

BALIKLAR

KURBAĞALAR

SÜRÜNGENLER

MEMELİLER

KUŞLAR

Kanatları olan omurgalı hayvanlardır.
Hindi, tavus kuşu, deve kuşu gibi bazı türleri uçamazlar.
Karada yaşarlar.
Yumurta ile çoğalırlar.
Vücutları tüylerle kaplıdır.
Ağızları gaga yapısına sahiptir.

BALIKLAR

Suda yaşayan omurgalı hayvanlardır.
Yumurta ile çoğalırlar.
Vücutları pullarla kaplıdır.
Solungaçlarıyla solunum yaparlar.

KURBAĞALAR

Hem suda hem karada yaşarlar.
Yumurta ile çoğalırlar.
Nemli bir deriye sahiptirler.
Yumurtadan çıktıkları haliyle ergin halleri farklıdır. Yumurtadan çıkmış larva halleri kuyruklu bir yapıya sahiptir. Ergin kurbağa olana kadar başkalaşım geçirirler.
Hem deri solunumu hem de akciğer solunumu yaparlar.