5.SINIF 3.ÜNİTE SÜRTÜNME KUVVETİ

sürtünme kuvveti

5.Sınıf 3.Ünite Sürtünme Kuvveti Konu Özeti

SÜRTÜNME KUVVETİ

SÜRTÜNME KUVVETİ NEDİR?

Cisim ile temasta bulunduğu yüzey arasında meydana gelen, cismin hareketini zorlaştıran veya engelleyen kuvvete SÜRTÜNME KUVVETİ denir.

  • Sürtünme kuvvetinin yönü , cismi hareket ettirmek için uyguladığımız kuvvete ters yöndedir.
  • Hareketli bir topu durduran sürtünme kuvvetidir.
  • Bisikletlerin, arabaların fren sistemlerinde sürtünme kuvvetinden faydalanılır.
  • Kalem ile defter arasındaki sürtünme sayesinde yazı yazabiliriz.
  • Ellerimizi birbirine sürtersek sürtünme kuvvetinden dolayı ısınır.
  • Buzlu yollarda sürtünme kuvveti az olduğu için kaygandır.
  • Eski dönemlerde insanlar sürtünme kuvvetinden faydalanarak ateş yakmışlardır.

SÜRTÜNME KUVVETİ NELERE BAĞLIDIR?

Sürtünme kuvveti çok pürüzlü yüzeylerde büyük, az pürüzlü yüzeylerde küçük olur.

Örneğin; Bir oyuncak arabayı mermer, kum ve çakıl taşlarından oluşan üç farklı zeminde hareket ettirecek olursak mermer yüzeyde daha kolay hareket eder. En fazla zorlandığı yüzey ise çakıl taşları olur. Çünkü mermer yüzey az pürüzlü iken çakıl taşları çok pürüzlüdür ve sürtünme kuvveti bu yüzeyde fazladır.

Not: Tamamen pürüzsüz yüzey yoktur. Mikroskobik boyutta bakıldığında her yüzey pürüzlüdür.

Çok Pürüzlü Yüzeyler

  • Halı
  • Toprak
  • Çim
  • Çakıl taşı
  • Zımpara kağıdı
  • Keçe
  • Taş duvar vb.

Az Pürüzlü Yüzeyler

  • Mermer
  • Fayans
  • Buz
  • Cam
  • Laminent
  • Porselen vb.
  • Cismin kütlesi arttıkça sürtünme kuvveti de artar.
  • Uzay boşluk olduğu için sürtünme kuvveti yoktur.
  • Sürtünme kuvveti her zaman olumsuz değildir. Olumlu yönleri de vardır.

Sürtünme Kuvvetini Artırmaya Yönelik Örnekler

  • Karlı havalarda tekerlerin kaymaması için zincir takılması veya daha pürüzlü kış lastiklerinin kullanılması
  • Haltercilerin halteri kaldırmadan önce ellerine pudra sürmesi
  • Karlı havalarda tabanı girintili çıkıntılı botlar giyilmesi
  • Merdivenlerde kaydırmaz bantlar kullanılması
  • Kışın buz tutan yollara kum serpilmesi
  • Kaleci eldivenlerinin iç yüzeyinin pürüzlü olması

Sürtünme Kuvvetini Azaltmaya Yönelik Örnekler

  • Kapı menteşelerinin ve makine parçalarının yağlanması
  • Ağır eşyaların altına tekerlek takılması
  • Ahşap yüzeylerin cilalanması
  • Yuvarlama hareketinden yararlanma
  • Yağlı güreşte pehlivanların vücutlarına yağ sürmesi

HAVA DİRENCİ(HAVANIN SÜRTÜNME KUVVETİ)

Havanın cisimleri uyguladığı sürtünme kuvvetine HAVA DİRENCİ denir. Hava direnci de hareketi engelleyici bir etkidir. Bu sebeple cismin süratini azaltır. Bir cismin hava ile etkileşen temas yüzeyi ne kadar büyükse o cisme etki eden hava direnci de o kadar büyüktür.

ÖRNEKLER;

Hava direncini artırmaya yönelik örnekler

  • Paraşüte etki eden hava direnci paraşütçünün yavaşça yere inmesini sağlar. Paraşüt ne kadar büyükse etki eden hava direnci o kadar fazladır.
  • Sallanan bir salıncak hava direncine maruz kaldığı için zamanla durur.
  • Jet uçakları yere inerken kısa mesafede durmaları için arka taraflarından paraşüt açarlar.

Hava direncini azaltmaya yönelik örnekler

  • Hızlı gitmesi gereken araçların ön taraflarının sivri yapılması
  • Hızlı hayvanların koşarken aldıkları vücut şekilleri
  • Bisiklet sürücülerinin hızlı gitmek için vücutlarını öne eğmesi
  • Kuşların hızlı uçmak için aldıkları vücut şekilleri
  • Yarış arabalarının ince ve ön kısmının sivri olması

SU DİRENCİ(SUYUN SÜRTÜNME KUVVETİ)

Su içerisinde hareket eden cisimlere su tarafından, cismin hareketini zorlaştıran ve engelleyen bir kuvvet etki eder. Bu kuvvete su direnci denir.

Su direnci cisimlerin suya temas eden yüzeylerinin büyüklüğüne bağlıdır. Yüzeyin büyüklüğünün artması cisme etki eden su direncini artırır.

ÖRNEKLER;

  • Gemilerin ön kısımlarının V şeklinde tasarlanması su direncini azaltır.
  • Sürat tekneleri hava ve su direncinden en az etkilenecek şekilde tasarlanmıştır.
  • Balıkların vücut şekilleri ve kaygan pulları su direncini azaltır.
  • Dalgıçlar su altında sürtünme kuvvetini azaltmak için özel tasarlanmış dalgıç kıyafetleri giyerler.
  • Denizaltının uzun ve sivri uçlu olması su direncini azaltır.
  • Havanın ve suyun, cisimlerin hareketine karşı gösterdiği direnç, temas gerektiren kuvvettir.
  • Suyun direnci havanın direncinden daha büyüktür

SÜRTÜNMEYİ ARTIRMAK İÇİN;

  • Yüzeyin pürüzünü artırmak gerekir.
  • Sürtünen cismin uyguladığı kuvveti artırmak gerekir.
  • Hava ve su direncinde temas eden yüzey artırılmalıdır.

SÜRTÜNMEYİ AZALTMAK İÇİN;

  • Yüzeylerin pürüzü azaltılmalı
  • Sürtünen cismin uyguladığı kuvvet azaltılmalı
  • Sıvılardan yararlanılmalı(yağ, su vb.)
  • Yuvarlanma hareketinden yararlanılmalı(tekerlek vb.)
  • Cismin şeklini sürtünmeyi azaltacak şekilde tasarlama

5.Sınıf 3.Ünite Sürtünme Kuvveti Konu Özeti

Fenozom’u Takip Edin!

Fenozom’u takip edin!

5.SINIF 3.ÜNİTE KUVVETİN ÖLÇÜLMESİ

5.SINIF 3.ÜNİTE KUVVETİN ÖLÇÜLMESİ

5.Sınıf 3.Ünite Kuvvetin Ölçülmesi Konu Özeti


KUVVETİN ÖLÇÜLMESİ

KUVVET NEDİR?

Duran bir cismi harekete geçirebilen, hareket halindeki bir cismi hızlandırabilen, yavaşlatabilen, yönünü değitirebilen veya cisimler üzerinde şekil değişikliği yapabilen etkiye KUVVET denir.

Kuvvet cisimlere uygulanan itme veya çekme şeklinde de tanımlanabilir.

KUVVETİN BÜYÜKLÜĞÜ NASIL ÖLÇÜLÜR?

Kuvvetin büyüklüğünü ölçmek için kuvvetin esnek cisimler üzerindeki etkilerinden faydalanılır. Bir kuvvet uygulandığında şekli değişen, kuvvet ortadan kalktığında şekli eski haline geri dönen cisimlere ESNEK CİSİMLER denir. Lastik, yay, sünger gibi cisimler esnek cisimlere örnektir.

yay
lastik
sünger

KUVVETİN BÜYÜKLÜĞÜ NE İLE ÖLÇÜLÜR?

Kuvvetin büyüklüğünü ölçen alete DİNAMOMETRE denir. Dinamometrenin içerisinde esnek yay bulunur. Ucuna asılan ağırlık ile esnek yay uzar. Dinamometrede eşit bölmelendirilmiş göstergeler vardır. Her bölüm belirli bir kuvvet değerini gösterir.

Dinamometrelerde kullanılan yayların belirli bir esneklik sınırı vardır. Her dinamometrenin üzerinde ölçebileceği en yüksek değer yazılıdır. Eğer dinamometreye ölçebileceği bu en yüksek değerden daha büyük bir kuvvet uygulanırsa, içerisindeki yayın esnekliği bozulur ve dinamometre kullanılamaz hale gelir.

dinamometre

Kuvvetin birimi Newton (Nivtın) olarak ifade edilir. Kısaca “N” harfi ile gösterilir. Okurken sayısal değerin yanına eklenir. Örneğin ; 10 N (10 Newton) gibi..

NOT: Aynı cisim iki farklı dinamometrede ölçüldüğünde yayı ince olan dinamometrede uzama miktarı fazla olur. Yani dinamometrelerde uzama miktarı yayın kalınlığına bağlıdır. Bu durumda ölçüm sonucu değişmez. İnce yaydan oluşan dinamometrede birimler yayın uzama miktarına göre ayarlanmıştır.

DİNAMOMETRE İLE ÖLÇÜM YAPMA

Dinamometre ile ölçüm yaparken her bölmenin kaç N’ luk değere karşılık geldiğini bulmak gerekir. Dinamometrenin üzerinde en fazla ölçebileceği kuvvet değeri yazılıdır. Her bölmenin kaç N ‘luk olduğunu bulmak için üzerinde yazan en fazla kuvvet değeri bölme sayısına bölünür. Böylece her bölmenin değeri belirlenir. Sonuçta ölçtüğümüz cisim kaçıncı bölmede görünüyorsa bölme başına düşen değer ile çarpılarak cismin ağırlığının kaç N olduğu bulunur.

  • Örneğin; yandaki dinamometrenin ölçebileceği en yüksek değer 20 N’ dur. Dinamometrede toplam 10 bölme vardır. Bu durumda bölme başına düşen değeri bulmak için 20′ yi 10′ a böleriz ve 2 N değerini elde ederiz. Ağırlığı ölçülen kalemliğin 2.bölmede olduğunu görmekteyiz. Bölme başına 2N düştüğüne göre 2×2=4 N kalemliğin ağırlığını bulmuş oluruz.
DİNAMOMETRE

.

dinamometre

ÖRNEK;

En fazla 200 N kuvvet ölçebilen ve 50 bölmeden oluşan bir dinamometre ile ölçülen cismin ağırlığı 4.bölmede görünmektedir. .O halde 200’ü 50′ ye bölelim. Bölme başına 4 N düşer. Ağırlık 4.bölmeyi gösteriyorsa cismin ağırlığı 4×4= 16 N olur.

5.Sınıf 3.Ünite Kuvvetin Ölçülmesi Konu Özeti



Fenozom’u Takip Edin!

 ---<span class="has-inline-color has-white-color">Döndü TOPKAYA</span>
Döndü TOPKAYA                                                                                                                                      Fen Bilimleri Öğretmeni

Top